ขะลำอีสานแท้ควรจำนำไปใช้

ของขะลำ (คะลำ)

ของขะลำ  คือข้อละเว้น  เลี่ยงไม่ให้ทำ  ถือเป็นภูมิปัญญาชาวบ้านที่น่าศึกษามาก  สำหรับสอนลูกสอนหลานให้เป็นไปตามคองอีสาน  ที่นำเสนอต่อไปนี้หลายอย่างก็ไม่ค่อยจะได้ยิน  ต่อไปอาจจะถูกลืมเลือนไปหมด  เพราะสภาพสังคมที่กำลังพัฒนาสู่ความเป็นสากลและมุ่งแสวงทางวัตถุ  แต่น่าจะมีหลายครอบครัวและหลายชุมชนที่ยังยึดมั่นอยู่  ของขะลำจึงเป็นทั้งคติและเป็นภูมิปัญญาที่ชาญฉลาดในการอยู่ร่วมกันตั้งแต่ระดับครอบครัวที่เป็นฐานรากของสังคมขึ้นไป  เป็นกลเม็ดในการครองเรือนและจนถึงผู้ปกครองชุมชนให้ร่มเย็นเป็นสุข  ที่ภาษาสมัยใหม่เรียกว่ากลยุทธ์ในการปกครอง 

สังคมอีสานกำลังจะลืมเลือนสิ่งที่มีคุณค่า   ไม่นำมาใช้เพราะเห็นว่าล้าสมัย  หรือว่ารู้ไม่เท่าทัน  จะอย่างไรก็ตาม  ต่อไปนี้ก็จะเป็นของขะลำของอีสาน  ที่จำแนกเป็นหมวดหมู่ไว้ได้แก่  การยืน  การเดิน  การพูด  การกิน  เป็นต้น  เพื่อให้ทราบว่าภูมิปัญญาเหล่านี้สังคมอีสานยังมีความจำเป็นอยู่  คำที่เสนอเป็นคำอีสาน  คำอีสานหลายคำเปลี่ยนไปและไม่ได้ใช้  ค่อย ๆ ทำความเข้าใจ  จะพบว่ามีคุณค่านัก เป็นภาษาอีสาน เด้อ

1. การยืน – ไม่ให้ทำตอนยืน  หรือ  ให้ขะลำ  คือ

ใภ้ – เขย  ยืนใกล้เจ้าโคตร

ผู้น้อยยืนใกล้ผู้ใหญ่

ผู้หญิงยืนเยี่ยว

2. การเดิน  ให้ขะลำ  คือ

ขึ้นเฮือนบ่ล้างตีน

ผู้น้อยย่างใกล้ผู้ใหญ่

ย่างลากส้นน่อง (ตีน)

ใภ้ – เขย ย่างใกล้เจ้าโคตร

ย่างใกล้เจ้าหัว

ย่างเหยียบเงาเจ้าหัว

ย่างก่อนเจ้าหัว

เว้าหยอกเจ้าหัว

เช้าวัดเว้าเสียงดัง

 ไปเลี้ยงงัวเลี้ยงควายในวัด

 ไปเอาบุญก่ายบ้าน

 ไปค้าฮ่วมทุนกัน

 ไปบ่ลามาบ่คอบ

 ไปบ่ช่างย่างบ่งาม

 ผัวไปค้าเมียแต่งเพศ

3. การนั่ง  ให้ขะลำ  คือ

ผู้หญิงนั่งขัดถะหมาด      

ฟังเทศน์  กินข้าว   ฟังเจ้าโคตรสอนนั่งขัดถะหมาด

ใภ้ – เขย ผู้น้อยนั่งขาขึ้นห้างต่อหน้าเจ้าโคตร

นั่งตันผักตู  นั่งตันขั้นได นั่งหมอน นั่งกลางผู้เฒ่า

นั่งเทิงหัวบ่อน

ผู้หนึ่งยืนผู้หนึ่งนอนเว้ากัน

4. การนอน  ให้ขะลำ  คือ

  พ่อแม่นอนฮ่วมห้องลูกสาวลูกชาย

 นอนปิ่นหัวไปทางตะเวนตก

  ขี้งอยขอนนอนสูบยา

 นอนหงายเบิ่งดาบ  นอนคาบนมเมีย  เลียคมมีด

 เมียนอนก่อน  ตื่นหลังผัว

 ก่อนนอนบ่ล้างตีน  ลุกมาบ่ล้างหน้า

 บ่สมมาก้อนเส้าคีไฟ  แม่ขั้นไดผักตู  ในวันศีลวันพระก่อนนอน

 ใภ้ – เขย  นอนเปิง

เคี้ยวหมากนอน

5. การกิน  ให้ขะลำ  คือ

ขะลำน้ำกินต่อน

เอาเงื่อนกินไปทาน

ผู้ใหญ่กินเงื่อนผู้น้อย

ผู้น้อยกินก่อนผู้ใหญ่

ไทเฮือนเดียวกันกินข้าวบ่พร้อมกัน

เมียกินก่อนผัว

กินข้าวแล้วบ่อัดฝาก่องข้าว

กินบ่ฮู้ประมาณ  กินบ่สำรวม

ยามกินถ่มน้ำลาย  คายขี้มูก

ยามกินเอามือค้ำจ้าย

ได้กินซี้นบ่ส่งอา  ได้กินปลาบ่ส่งปู่

กินข้าวโต  โสความเพิ่น

กินเหมิดกินเสี้ยง

กินข้าวกับซิ้นงัวซิ้นควายย้ำบ่แหลกแล้วลึด

กินข้าวเงื่อนผี  กินข้าวเฮือนผี

6. การทำงาน  ให้ขะลำ  คือ

แทกโตคนไข้เพื่อเฮ็ดโลงให้คนใข้ฮู้เห็น

เผาศพคนตายโหง

ตายสามวันแจกข้าว

เล่นหมากฮุกหมากสะกาในบ้านที่บ่แม่นงันเฮือนดี

เมียบ่สมมาผัวในวันพระ

จามในเฮือนผี

หามศพไปปลงกลางทาง

ต่อไฟเผาศพนำกัน

หามศพไปป่าช้าเหลียวหลัง

ตำข้าววันพระวันศีล

หญิงสาวเที่ยวกลางคืนกับชายสองต่อสอง

ขายหนุ่มหญิงสาวนั่งใกล้กัน

ผู้หญิงไปซูบ่าว

เมียบ่ปฏิบัติผัว

ปลูกยานาง ผักอี่ฮุม หมากลิ้นฟ้า ผักหวานในเดิ่นบ้าน

โยนกระบุงกระต่า  พร้า  เสียม กระด้ง  กะเบียนขึ้นเฮือน

ตัดกอนฮอนขื่อ

ปลุกเฮือนกวมทาง

เฮือนสองหลังเฮ็ดเป็นเฮือนหลังเดียวกัน

หยอกหมา  หัวซาเด็กน้อย  หัวซาคนทุกข์

เอาลูก  เอาคนใช้  เป็นผัวเป็นเมีย ๆ

หญิงสองผัว  เจ้าหัวสองวัด

นาสองเหมือง  เมืองสองท้าว  บ่าวสองเขย

เล่นเจ้าหัว  เล่นผัวเพิ่น

ฝนตกฟ้าฮ้อง  ไถนา  ขี่ควายเล่น  ยกมีดยกเสียมฟันไม้

ตีเหล็กต่อหน้าช่าง

เฮ็ดต่างลี้  ขี้ต่างเซามีแฮง

ฮากไม้สอนขวาน

หมาเข้าบ้านบ่หลอบหาง  

บ่อนเช็ดบ่ยำ  บ่อนขะลำบ่าย้าน

5. การเว้า(พูด)  ให้ขะลำ  คือ

เว้าพ้นตัว  หัวพ้นหมู่

เพิ่นบ่เอิ้นโตขาน  เพิ่นบ่วานโตซ่อย

ใส่บาตรถามเจ้าหัว

ขี้คันคากจาแบกขอนยาง

ผัวเมียผิดกัน ข่มเห็งกัน  ด่าป้อยเวรกัน

ด่าหมูซา  ด่าหมาเสียด

หัวโล้นอยากลำ  หัวดำอยากเทศน์

 ควมระหัสฮู้เถิงสอง